Een les tomatengeschiedenis: hoe hebben de tomatenrassen zich door de jaren heen ontwikkeld?

maandag, 6 januari, 2020

Tegenwoordig hebben we in de supermarkt volop de keuze uit snacktomaatjes, vleestomaten, trostomaten, cherrytomaten en vele andere soorten. Maar 60 jaar geleden was het assortiment aan tomaten een stuk beperkter. Een team van plantwetenschappers van Wageningen University & Research (WUR) wilde weten hoe de genetische diversiteit en smaak van tomatenrassen in Nederland zich door de jaren heen hebben ontwikkeld. Ze bestudeerden daarvoor 90 rassen die beschikbaar waren van de jaren ’50 tot nu. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in Frontiers in Plant Sciences.

‘Het idee heerste dat de genetische variatie van tomatenrassen terugliep. Dat zou zorgelijk zijn omdat in rassen die heel nauw verwant zijn aan elkaar, ziektes heftig kunnen toeslaan. Dit kan een hele sector onderuithalen, zoals dat eerder is gebeurd bij bijvoorbeeld de Panamaziekte bij bananen,’ vertelt Henk Schouten. ‘Voor ons onderzoek hebben we DNA-materiaal van oude en nieuwe rassen verzameld en met elkaar vergeleken. In totaal ging het om 90 tomatenrassen, ongeveer 12 rassen per decennium. ’

Resistente tomaten
Uit het WUR-onderzoek blijkt dat onze kastomaten uit de jaren ’50 en ’60 genetisch niet divers waren. De rassen hadden wel verschillende namen, maar op DNA-niveau waren ze nagenoeg identiek. In de jaren ’70 komt daar verandering in. Schouten: ‘De overheid en de tomatentelers willen in de jaren ’70 minder bestrijdingsmiddelen gaan gebruiken vanwege de kosten, en omdat duidelijk werd dat sommige van die middelen slecht zijn voor de gezondheid en milieu. Veredelaars gingen daarom aan de slag om door middel van kruising rassen te ontwikkelen die resistent zijn tegen ziektes en plagen, waardoor er minder bestrijdingsmiddel nodig was. De genetische diversiteit gaat door de ingekruiste resistenties omhoog. Dit noemen wij in ons onderzoek de eerste diversiteitsboost.’

Nederlandse Wasserbomben?
Hoewel in de jaren ’70 en ’80 het aantal resistente rassen stijgt, blijft het uiterlijk en de smaak van de tomaat voor de Nederlandse en buitenlandse consument hetzelfde. Dit verandert als er in de jaren ’80 een crisis ontstaat wanneer de Nederlandse tomaat op de Duitse tv ‘Wasserbomben’ (waterbommen) worden genoemd omdat ze waterig en smakeloos zouden zijn. Schouten: ‘De Duitsers wilden daarna geen Nederlandse tomaten meer eten. Voor de export was dat funest en de Nederlandse productie stortte in elkaar. Om de consument terug te winnen, ging de Nederlandse tomatensector aan de slag om meer diversiteit in smaak, kleur en vorm te krijgen. Dit leverde nieuwe genetische variaties op. Dat is de tweede diversiteitsboost.’

Innovatieve sector
De veerkracht van de sector na de Wassenbomben-katastrofe zorgde ervoor dat in Nederland en het buitenland allerlei soorten tomaten in de winkels kwamen te liggen, van snacktomaat tot vleestomaat, in verschillende groottes en kleuren. Over een gebrek aan genetische diversiteit hoeven we ons dus niet druk te maken. Schouten: ‘Uit ons onderzoek blijkt dat de genetische variatie binnen de kastomaten in Nederland nooit zo groot was als in deze eeuw.’

Publicatiegegevens
Henk Schouten, Yury Tikunov, Wouter Verkerke, Richard Finkers, Arnaud Bovy, Yuling Bai en Richard Visser: Breeding Has Increased the Diversity of Cultivated Tomato in The Netherlands. Frontiers in Plant Science (vol. 10, 2019). doi: 10.3389/fpls.2019.01606